Sama śmierć bliskiej nam osoby jest ciężkim przeżyciem, w szczególności na poziomie emocjonalnym, ale bardzo często również w sprawach finansowych. Kwestia dziedziczenia po zmarłej osobie to temat, który dotyczy większości ludzi i prędzej czy później będzie trzeba się z nim zmierzyć. Dziedziczyć można po bliskiej osobie np. rodzinie jak i „obcym”, czyli osobie niezwiązanej z nami więzami krwi np. znajomych czy osobami znajdującymi się pod opieką.

Jakie są sposoby dziedziczenia spadku?

W polski prawie można wyróżnić dwa sposoby dziedziczenie. Pierwszy sposób wynika z sporządzonego przed śmiercią testamentu, w którym to wskazuje się swoich spadkobierców wraz z informacją, co który z nich dziedziczy.

Drugi sposób to dziedziczenie ustawowe, które to stosuje się w przypadku braku testamentu. Przepisy dotyczące dziedziczenia określa się też, jako prawo spadkowe i zawarte jest ono w Kodeksie Cywilnym. Wskazane tam zasady dziedziczenia są proste i wprost wskazują, w jaki sposób każdy ze spadkobierców dziedziczy swoją część spadku. Poniżej omówione zostaną najważniejsze zagadnienia z tego sposobu dziedziczenia.

Dziedziczenie testamentowe

Dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. W hierarchii ważności to właśnie testament jest ważniejszy niż zasady dziedziczenia zawarte w Kodeksie Cywilnym.  Jeśli sąd w postępowaniu spadkowym stwierdzi ważność testamentu, a wskazani w nim spadkobiercy nie odrzucą zapisanego im spadku to wtedy przepisy prawa spadkowego nie znajdują zastosowania.  Można powiedzieć, że dziedziczenie testamentowe oparte jest na woli spadkodawcy (zmarłego). To, o czym warto pamiętać przy tym sposobie dziedziczenia to możliwość wystąpienia przez inne osoby związane ze zmarłym o tak zwany zachowek. Przysługuje on pod pewnymi warunkami, ale to, co najważniejsze mogą o niego wystąpić tylko bliscy zmarłego, którzy dziedziczyliby po nim w przypadku braku testamentu.

Najważniejszą kwestią jest to, aby sporządzony testament został uznany za ważny. Pierwszą kwestią, która jest tu ważna to czy osoba spisująca swoją ostatnią wolę ma pełną zdolność do czynności prawnych, a co za tym idzie ma prawo do rozporządzania swoim majątkiem.

Zgodnie z art. 945 §1 Kodeksu Cywilnego nieważność testamentu można stwierdzić w przypadku, kiedy został sporządzony:
„1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3) pod wpływem groźby.”

Dodatkowo §2 tegoż artykułu wskazuje, że „na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku”.

Na sam koniec należy wspomnieć, że raz spisany testament nie jest ostateczny. Spadkodawca ma prawo do tego, aby w każdej chwili odwołać cały testament czy też zmienić jego poszczególne zapisy. W przypadku, kiedy spadkodawca spisał nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje to zmianie czy też odwołaniu ulegają tylko te postanowienia z poprzedniego testamentu, które nie są zgodne z nowym testamentem.

Dziedziczenie ustawowe

Jak już wcześniej wspomniano jest to drugi sposób dziedziczenia, które wynika z przepisów Kodeksu Cywilnego? Ten sposób jest dużo mniej elastyczny, jeśli chodzi o to, kto może, po kim dziedziczyć i w jakim stopniu tj. wielkości majątku. Przepisy nie przewidują dowolności w dziedziczeniu, a wręcz przeciwnie wskazują one dokładnie, który ze spadkobierców otrzyma spadek po zmarłym i w jakiej części. Dziedziczenie ustawowe określa, że dziedziczyć mogą tylko krewni, małżonkowie, dzieci czy osoby przysposobione i to w ściśle określonej kolejności tzw. grup pierwszeństwa.

Podstawową zasadą, jeśli chodzi o kolejność dziedziczenia jest stwierdzenie, że kolejni spadkobiercy mogą dziedziczyć tylko wtedy, gdy wcześniejsi spadkobiercy (wcześniejsza grupa) odrzuci spadek bądź nie ma żadnego z nich. Dla przykładu:

Pan Kowalski zmarł i nie pozostawił testamentu. W czasie sprawy spadkowej okazało się, że jego żona również nie żyje i nie posiadali oni dzieci. Posiadał jednak rodzeństwo.  Wtedy prawo do dziedziczenia po nim majątku przechodzi właśnie na jego rodzeństwo.

Kolejność w dziedziczeniu ustawowym

Zgodnie z zapisami zawartymi w artykułach 931-940 Kodeksu Cywilnego, spadkobiercy zostali podzieleni na grupy czy też kręgi wskazujące, w jakiej kolejności dziedziczony jest spadek po zmarłym.

Na początku wyjaśnić należy pojęcia:

– zstępny, które pojawia się w przepisach. Jest to osoba, które należy do potomków, np. dziecko, wnuk, prawnuk czy też dzieci przysposobione.

– wstępni to określenie odnoszące się do przodków, są to rodzice, dziadkowie, pradziadkowie. Inaczej mówiąc osoby spokrewnione w linii prostej.

Kolejność dziedziczenia kształtuje się w następujący sposób:

  1. Grupa (krąg) pierwsza- należą do niej małżonek i dzieci zmarłego. Majątek dziedziczą oni w równych częściach, przy czym trzeba dodać, że małżonek nie może otrzymać mniej niż ¼ całego spadku. Jeżeli zaś dziecko zmarłego również nie żyje to część jego spadku dziedziczą w równych częściach jego dzieci lub dalsi zstępni np. wnuki, (jeśli je miał).
  2. Grupa (krąg) drugi – należą do niej małżonek i rodzice spadkodawcy. W przypadku rodziców chodzi tu o sytuację, kiedy zmarły nie miał dzieci. Wtedy każdy z rodziców zmarłego dziedziczy ¼ całego spadku, a małżonek połowę. Natomiast w sytuacji, kiedy to zmarły nie ma małżonka to jego rodzice dziedziczą po ½ całości majątku.Kolejna sytuacja dotyczy przypadku, kiedy jedno z rodziców również nie żyje. W takiej sytuacji jego część spadku tj. ¼ przypada rodzeństwu zmarłego w równych częściach.Gdyby okazał się jednak, że rodzeństwo zmarłego też nie żyją to ich część spadku będzie przypadać kolejnym zstępnym w równych częściach tj. dzieciom rodzeństwa zmarłego np. siostrzeńcom czy bratankom.Kolejny przypadek to sytuacja, w której jedno z rodziców spadkodawcy nie żyje i nie miał on żadnego rodzeństwa. Wtedy też majątek po nim dziedziczą jego małżowej i żyjąc rodzic po połowie. Ostatnim przewidzianym przypadkiem jest sytuacja, w której już przed śmiercią spadkodawcy jego rodzice i rodzeństwo nie żyli, a w dodatku rodzeństwo nie miało dzieci to cały majątek jest dziedziczony przez małżonka spadkodawcy.
  3. Grupa (krąg) trzeci- jest to grupa, która została dodana kilkanaście lat temu do ustawy. Do tej grupy należą dziadkowie spadkodawcy, którzy to mogą dziedziczyć tylko i wyłącznie w sytuacji, kiedy nie miał on dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa. Jeśli tak jest to wtedy dziedziczą oni po połowie. Natomiast, gdyby okazało się, że jeden z dziadków nie żyje to majątek po zmarłym dziedziczą zstępni babci czy dziadka np. wuj czy ciotka spadkodawcy.

Oczywiście mogą pojawić się jeszcze inne sytuację, takie jak brak zstępnych przez spadkodawcę, a jego małżonek, rodzice, rodzeństwo i jego zstępni, (jeśli tacy są) czy dziadkowie nie żyją. Wtedy spadkobiercami stają się dzieci małżonka z wcześniejszego małżeństwa, jeżeli takie miał.

Ostatni przypadek przewidziany w przepisach odnosi się do sytuacji, kiedy spadkodawca nie pozostawił po sobie żadnych spadkobierców, czy to tych wynikających z testamentu czy ustawowych.  Wtedy taki majątek dziedziczy gmina, w której zamieszkiwał, aż do śmierci spadkodawca. Natomiast, gdy nie można dokładnie ustalić gdzie mieszkał bądź w mieszkał zagranicą to majątek dziedziczy Skarb Państwa.

Dziedziczenie, a stan cywilny zmarłego

Bardzo często zdarza się, że zmarły w chwili śmierci był w separacji z współmałżonkiem bądź był rozwiedziony. Zatem jak w takiej sytuacji, wygląda dziedziczenie? Gdy mowa o rozwodzie to, kiedy w chwili śmierci spadkodawca był już rozwiedziony lub wystąpił o rozwód z winy małżonka, a sąd to uzna, to wtedy były małżonek nic nie dziedziczy. Nawet wtedy, kiedy nie ma innych spadkobierców.  Podobnie jest w przypadku separacji.

Dziedziczenie, a długi

Poza możliwością odziedziczenia majątku po zmarłym w postaci np. ziemi, nieruchomości czy pieniędzy może okazać się, że w ramach spadku zmarły pozostawił po sobie długi. Podobnie jak majątek długi też można odziedziczyć i są to np. kredyty, pożyczki. Jedynym rozwiązaniem, aby nie dziedziczyć długów zmarłego jest odrzucenie spadku po nim. Odbywa się to na rozprawie sądowej.

Jeśli spadkobiercy np. dzieci odrzucą spadek po zmarłym, w tym przypadku długi przechodzi on na kolejnych spadkobierców –rodziców czy rodzeństwo oni też mogą odrzucić spadek. Zanim jednak odrzucimy spadek warto sprawdzić czy wysokość długu, jaki pozostawił zmarły jest wyższy niż pozostawiony majątek.

Dodać należy, że w sytuacji, kiedy to nieletnie dzieci dziedziczą taki spadek to w ich mieniu odrzucić go mogą ich rodzice czy też opiekunowie prawni np. prawnik

Podsumowanie

Podsumowując to jak dziedziczy się spadek w oparciu o polskie prawo należy pamiętać, że wszystko zależy od tego czy zmarły pozostawił po sobie testament czy też nie. Pozostawienie testamentu w znacznym stopniu ułatwia cały proces dziedziczenia. Wtedy składamy do sądu wniosek o otwarcie i ogłoszenie testamentu, a w konsekwencji nabycie spadku. Po drugi, jeśli nie ma testamentu, wtedy należy złożyć do sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, ale wtedy proces dziedziczenia opiera się o przepisy zawarte w Kodeksie Cywilnym. Stworzono je po to, aby chronić wszystkich bliskich zmarłego i potencjalnych spadkobierców i jednocześnie ułatwić cały proces.