Jak często można usłyszeć o rodzinie mówi się, że jest to podstawowa jednostka społeczna. Określić ją można, jako grupę osób powiązanych ze sobą poprzez pokrewieństwo czy też powinowactwo, w której skład w dużym uproszczeniu wchodzą rodzice i dzieci.

W obliczu zmian, jakie zachodzą w społeczeństwie, a w tym również relacji na linii rodzice-dziecko warto poznać, jakie są podstawowe prawa i obowiązki rodzica wynikające z polskiego prawa. Jak w każdej dziedzinie życia i prawa dobrze jest znać przepisy.

Czym jest władza rodzicielska?

 Aby móc przestawić, jakie są podstawowe prawa i obowiązki rodzica trzeba zacząć od tego, czym jest władza rodzicielska. Przepisy mówiące o tym, czym ona jest znajdziemy w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym w art. 92-112, które to regulują prawa i obowiązki rodziców względem dzieci.

Zgodnie z zapisami kodeksu władza rodzicielska charakteryzuje się tym, że:

1. dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską, aż do pełnoletniości,

2. przysługuje ona oboju rodzicom,

3. ze względu na okoliczności, jeśli wymaga tego dobro dziecka w toku postępowania sąd może ją zawiesić, ograniczyć lub pozbawić,

4. obowiązki i prawa związane z wykonywaniem pieczy na dzieckiem i jego majątkiem należy wykonywać z poszanowaniem jego godności i praw.

5. powinna być tak wykonywana, aby zawsze mieć na uwadze dobro dziecka i interes społeczny.

Można, więc powiedzieć, że dzieci pozostają pod władzą rodziców, bowiem nie są zdolne do samodzielnego prowadzenia swoich spraw, potrzebują pomocy i ochrony w codziennym życiu.

Jakie prawa mają rodzice?

Rodzice posiadają szereg praw, które to wynikają z różnych aktów prawnych. Przepisy dotyczące tego, co mogą znajdziemy w aktach krajowych jak i zagranicznych np.:

– Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,

– Ustawa – Karta Nauczyciela,

– Ustawa o systemie oświaty,

– Kodeks Pracy,

– Konwencja o Prawach Dziecka,

– Europejska Karta Praw i Obowiązków Rodziców,

– Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

W niniejszym artykule skupimy się na prawach wynikających z krajowego prawodawstwa. Do podstawowych praw, jakie posiadają rodzice można wymienić następujące:

1. Prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami.

Odnosi się to do zapisów z Konstytucji RP, która nadaje rodzicom prawo zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Oczywiście należy uwzględniać rozwój dziecka, jego wolę, sumienie i przekonania.

2. Prawo wyboru ścieżki edukacyjnej (szkoły)

Każdy rodzic ma dowolność wyboru placówki oświatowej tj. przedszkola czy szkoły dla swojego dziecka. Może to być placówka państwowa lub prywatna. Chodzi tu o taki wybór miejsca do nauki dla dziecka, które będzie odpowiadać rodzicom pod względem organizacyjnym czy tym, jakimi zasadami się ona kieruje, jak również np. poziomem nauczania.

3. Prawo do żądania zapewnienia bezpieczeństwa

Zgodnie z art. 72 Konstytucji RP, państwo zapewnia ochronę praw dziecka, co za tym idzie każdy rodzic ma prawo żądać od organów administracji publicznej pomocy w zapewnieniu bezpieczeństwa dzieciom i ochrony ich przed przemocą, wyzyskiem, demoralizacją czy okrucieństwem.

Podobne przepisy znajdziemy w ustawie o oświacie. Szkoła ma obowiązek zapewnić bezpieczeństwo dzieciom w niej przebywającym.

4. Prawo do opieki nad dzieckiem

Zgodnie z zapisami Kodeksu Pracy rodzicom przysługuje kilka rodzajów urlopów związanych ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem tj.:

– urlop macierzyński – po urodzeniu dziecka i do sześciu tygodni przed jego urodzeniem;

– urlop rodzicielski – po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego;

– urlop ojcowski – do wykorzystania wyłącznie przez ojca dziecka;

– urlop wychowawczy – urlop bezpłatny;

– opieka nad dzieckiem- 2 dni w roku na każde dziecko

Do tego dochodzi prawo do otrzymania zwolnienia na dziecko w przypadku, kiedy to choruje. Zwolnienie takie może zostać wykorzystane zarówno przez matkę, jak i przez ojca dziecka.

Jakie obowiązki mają rodzice?

Przepisy dotyczące tego, jakie obowiązki mają rodzice wynikają głównie z Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (KRO), ale też z innych przepisów krajowych i międzynarodowych. Przepisy o obowiązkach można znaleźć w np.:

– Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

– Ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela,

– Ustawie z dnia 7 września 1991 o systemie oświaty

– Europejskiej Karcie Praw i Obowiązków Rodziców,

W niniejszym artykule największą uwaga skupi się na KRO, który to precyzyjnie wskazuje i określa, jakie to są to obowiązki oraz jak powinny być one realizowane. Można je podzielić na:

1. Sprawowanie opieki nad dziećmi (pieczy)

Obowiązek ten związany jest ściśle ze sposobem wychowania dziecka w taki sposób, aby miało ono możliwość rozwijać się w sposób prawidłowy czy to w zakresie rozwoju fizycznego czy psychicznego (emocjonalnego), co pozwoli mu w przyszłości prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie.

O tym aspekcie mówi art. 96 § 1 KRO „ Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień”.

W dodatku na rodzicach ciąży obowiązek wychowania dziecka bez przemocy i wynika to z

Art. 96¹ KRO: „Osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych”.

2. Reprezentowanie dzieci

Rodzice dziecka są jego przedstawicielami ustawowymi, co oznacza, że reprezentują oni interesy dziecka na zewnątrz (np. przed różnymi organami). Według polskiego prawa dziecko do 13 roku życia nie posiada zdolności prawnych, a co za tym idzie potrzebuje swojego przedstawiciela, gdyż nie może samodzielnie występować, jako strona w jakimkolwiek postępowaniu czy też zarządzać swoim majątkiem. Sprawa zmienia się trochę po tym jak dziecko ukończy 13 rok życia. Wtedy też przysługuje mu już ograniczona zdolność do czynności prawnych, co daje pewną swobodę poruszania się w sferze prawnej, ale nadal potrzebuje wsparcia rodziców.

Dlatego też tak ważny jest to obowiązek rodzica względem dziecka, aby tak go reprezentować by zawsze zadbać o jego interes. Taki nadzór ma głównie funkcję prewencyjną, gdyż dziecko dorasta i uczy się dopiero decydować o sobie i ewentualnie posiadanym majątku, a obowiązkiem rodzica jest go wspierać w tym oraz pokazywać, co jest właściwe.

Są natomiast dwa przypadki, kiedy to rodzic nie ma możliwości (uprawnień) do reprezentowania dziecka. Odnosi się to do zapisów art. 98 § 2 KRO:

„ Jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:

1) przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;

2) przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba, że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo, że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.”

3. Zarządzanie majątkiem

Z punktem wcześniejszym wiąże się obowiązek zarządzania majątkiem dziecka. Rodzice zarządzają majątkiem dziecka do ukończenia przez nie 18 roku życia. W czasie sprawowania opieki nad majątkiem dziecka, rodzice powinni dołożyć wszelkich starań w dbaniu o ten majątek.  Nie chodzi tu tylko o to, aby nie tracił on na wartości (nie uszczuplał się), nie niszczał ( w przypadku rzeczy materialnych/ fizycznych), ale również o ile to możliwe i bezpieczne był pomnażany.

Nawet zapisy Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego wskazują, że od pewnego etapu rozwoju dziecka decyzje, jakie podejmuje się w jego imieniu powinny być z nim konsultowane. Oczywiście n ile pozwoli jego rozwój.

W kwestii zarządzania majątkiem, należy też wspomnieć o obowiązku alimentacyjnym, jaki ciąży na rodzicach względem dziecka. Jest to nic innego jak zapewnienie dziecku środków niezbędnych na jego utrzymanie. Każdy z rodziców powinien zapewnić możliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych dziecka i właśnie takie jest przeznaczenia środków z alimentów. 

4.  Dbanie o obowiązek szkolny

Rodzic ma obowiązek dopilnowania, aby dziecko uczęszczało regularnie do szkoły. Jest to tak zwany obowiązek szkolny, który wynika z ustawy o oświacie.  Zgodnie z art. 35 ust. 2 ustawy Prawo oświatowe, „obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia”.

Poza samym uczęszczaniem do szkoły do obowiązków rodziców należy zadbanie o to, aby dziecko miało odpowiednie warunki do nauki oraz przygotowania się do zajęć. To wszystko ma pozwolić na prawidłowy rozwój dziecka jak i również jego samorealizację.

5. Utrzymywanie więzi z dziećmi

Ten obowiązek wydaje się tak oczywisty, że dla większości rodziców nie jest obowiązkiem. Natomiast znajduje to swoje odzwierciedlenie w przepisach, a dokładniej w art. 113 KRO tzw. Prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów:

„§  1.  Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.

§  2.  Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej”.

Jak wynika z przepisu należy utrzymywać kontakt z dzieckiem niezależnie od tego, czy sprawuje się nad nim władze rodzicielską czy też nie. Ma to na celu ochronę więzów rodzinnych i utrzymanie bliskości pomiędzy członkami rodziny, co pozwala na prawidłowy rozwój emocjonalny dziecka.

Biorąc pod uwagę to, jakie prawa i obowiązki posiadają rodzice należy zauważyć, że uzupełniają się ona wzajemnie i tworzą spójną całość. Pozwalają one na zachowanie równowagi w wychowywaniu dziecka dając zarówno swobodą jak i pewne ograniczenia czy zadania pozwalające na zapewnienie dziecku możliwości prawidłowego rozwoju. Jako rodzic dobrze jest wiedzieć, jakie posiada się prawa i obowiązki, aby w trakcie wychowywania dziecka nie zostać niczym zaskoczonym. Oczywiście, kiedy dojdzie do sytuacji, kiedy będzie trzeba skorzystać z pomoc, np. prawnika warto iść i skorzystać z porady, bo dobro dziecka powinno być najważniejsze.