Celem ustalenia ojcostwa jest próba wskazania, kto jest ojcem dziecka w sytuacji domniemania, że dziecko nie pochodzi od męża matki dziecka oraz nie doszło do uznania dziecka przez jego ojca w Urzędzie Stanu Cywilnego. Praktyka pokazuje, że najczęściej korzysta się z tego przypadku, kiedy domniemany ojciec nie chce uznać dziecka. W powyższych sytuacjach pojawia się możliwość ustalenia ojcostwa w postępowaniu sądowym (procesowym) poprzez złożenie do sądu pozwu.

Pojęcie „ojcostwo”

Ojcostwo to termin, który można rozumieć zarówno w aspekcie prawnym jak i biologicznym. W ujęciu biologicznym z ojcostwem mamy do czynienia, kiedy ojcem biologicznym dziecka jest ten mężczyzna, z którego stosunku cielesnego z matką dziecka doszło do poczęcie dziecka i jego narodziny. Natomiast w ujęciu prawnym o ojcostwie można powiedzieć o sytuacji, gdy mężczyzn, od którego dziecko pochodzi, oświadczy przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka jednocześnie to potwierdzi. Dochodzi wtedy do tak zwanego uznania dziecka.

Jednocześnie można powiedzieć, że pod kątem prawnym można mówić o ojcostwie – ojcu dziecka, w przypadku, gdy jest on wpisany w akcie urodzenia dziecka, a co za tym idzie nabywa on szereg praw i obowiązków, jako rodzic dziecka. 

Zatem należy wskazać, że istnieją dwa sposoby na ustalenia ojcostwa w sytuacji, gdy nie zachodzi domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki:

1. uznanie ojcostwa – następuje przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, konieczna jest obecność obojga rodziców;
2. sądowne ustalenie ojcostwa – następuje wskutek wytoczenia powództwa przez matkę, męża matki, dziecko lub prokuratora.

Należy jeszcze dodać, kogo możemy uważać za domniemanego ojca dziecka. Odnosi się to do mężczyzna, który obcował z matka dziecka w ściśle określonym okresie wskazanym w Art. 85. § 1. Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego. Okres ten nazywany jest okresem koncepcyjnym. Wskazuje się, że mężczyzna musi obcować z matką dziecka nie wcześniej niż w 300, a nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka.

Na czym polega sądowe ustalenie ojcostwa?

Jak już wcześniej wspomniano w sytuacji, kiedy czy to matka czy ojciec nie są pewni, kto jest ojcem dziecka, a chcą się tego dowiedzieć mogą wystąpić o sądowe ustalenie ojcostwa. Przykładem sytuacji, kiedy występuje się do sądu o uznanie ojcostwa może być sytuacja, kiedy ojciec nie chce uznać dziecka, a co za tym idzie ponosić za nie odpowiedzialności.

Ustawodawca w przepisach zawartych w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym określił sposób ustalenia ojcostwa, tj. w art. 72. Ustalenie ojcostwa: „§ 1.  Jeżeli nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo, gdy domniemanie takie zostało obalone, ustalenie ojcostwa może nastąpić albo przez uznanie ojcostwa albo na mocy orzeczenia sądu”. Kolejne przepisy, które regulują sądowe ustalenie ojcostwa zawarte jest w art. 84 i art. 85 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego.

Co do samej procedury wygląda to tak, że składa się do sądu wniosek/pozew o sądowe ustalenie ojcostwa. Z takim wnioskiem może wystąpić matka dziecka, ojciec dziecka jak i samo dziecko. Kolejnym krokiem jest otrzymanie przez osobę pozwaną odpisu wniosku i wtedy może się ona wypowiedzieć i przedstawić własną argumentacje. Następnie sąd wyznacza rozprawę sądową i rozpatruje sprawę. W czasie jej trwania, zazwyczaj strona powodowa, (czyli ta, która złożyła wniosek/pozew) wnosi o przeprowadzenie badań DNA. Oczywiście mogą być przypadki, że takie badanie było przeprowadzone już wcześniej przed rozprawą i też można wnieść o dopuszczenie takie dowodu do sprawy. Zdarzyć się może sytuacja, że sąd uzna taki dowód, ale może on też wydać postanowienie o dokonaniu ponownych badań DNA, bo będzie miał wątpliwości do tych przeprowadzonych prywatnie badań. Szczególnie, kiedy jedna ze stron będzie je podważać przy jednoczesnym posiadaniu dowodów na swoje twierdzenia.

Jeśli chodzi o samo badanie DNA to jest one podstawą w sprawach o ustalenie ojcostwa. Głównie, dlatego, że takie badanie potwierdza w 99, 999% ojcostwo, a w 100 % je wyklucza. Jeżeli chodzi o aspekt techniczny to samo badanie odbywa się szybko i bezboleśnie. Do badania pobierane są wymazy z policzka od wszystkich uczestników takiego badania (wymagana jest obecność domniemanego ojca, dziecka oraz matki). Po kilku dniach od pobrania próbek otrzymuje się wynika. Jak można się spodziewać w zależności od nich sąd stwierdza lub nie ojcostwo.

Skutkiem wydania wyroku w takiej sprawie, przy założeniu, że ojcostwo zostanie potwierdzone jest przyznanie praw rodzicielskich domniemanemu ojcu, który w toku postępowania sądowego został uznany przez Sąd za ojca dziecka. Zatem dziecko będzie po nim dziedziczyło oraz nabywa prawa do alimentów. Poza tym w związku z sądowym ustaleniem ojcostwa dochodzi możliwość zmiany miejsca zamieszkania dziecka, jeżeli ojcu przysługuje władza rodzicielska.

Jeśli chodzi, gdzie złożyć pozew o sądowe ustalenie ojcostwa to takie sprawy rozpoznaje sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania domniemanego ojca bądź miejsce zamieszkania dziecka, bo to matka dziecka dochodzi ustalenia ojcostwa i świadczeń alimentacyjnych (art. 27 k.p.c. i art. 32 k.p.c.).

Kto może wstąpić o sadowe ustalenie ojcostwa?

Jeśli chodzi o osoby mogące wnieść taką sprawę to sądu to katalog takich osób jest zamknięty. Oznacza to, że tylko osoby posiadają tzw. legitymację procesową czynną do wytoczenia powództwa o ustalenie ojcostwa mogą wnieść taką sprawę do sądu. Nikt inny spoza kręgu tych osób nie może tego zrobić. Do katalogu (kręgu) tych osób należą:

1. dziecko- sprawę może założyć zarówno dziecko pełnoletnie, jak i małoletnie. W przypadku dziecka małoletniego powództwo o sądowe ustalenie ojcostwa może być wytoczone przez przedstawiciela ustawowego. Najczęściej jest to matka dziecka. Jeżeli matka dziecka również jest niepełnoletnia bądź nie przysługuje jej władza rodzicielska, wówczas z powództwem o ustalenie ojcostwa może wystąpić opiekun dziecka. W sytuacji, gdy dziecko wytoczyło powództwo o ustalenie ojcostwa, a następnie zmarło, ustalenia mogą dochodzić jego zstępni.
2. matka dziecka- może wnieść sprawę do sądu o ustalenie ojcostwa swojego dziecka tylko do osiągnięcie przez nie pełnoletniości, czyli w tzw. okresie małoletniości dziecka. Nie ma już takiego prawa, gdy dziecko stanie się pełnoletnie. Matka dziecka może dochodzić sądowego ustalenia ojcostwa nawet wtedy, gdy została pozbawiona władzy rodzicielskiej czy też w sytuacji, gdy sprzeciwiałby się temu opiekun prawny dziecka.
3. domniemany ojciec dziecka- istnieje możliwość, że sprawę o sądowe ustalenie ojcostwa może być wniesiona przez domniemanego ojca dziecka. Tak jak matka dziecka może on to zrobić tylko w okresie małoletniości dziecka.
4. prokurator –może złożyć wniosek/pozew o ustalenie ojcostwa sytuacji, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego.

To, o czym należy pamiętać to sytuacja, kiedy nie można wnosić do sądu sprawy o ustalenie ojcostwa tj.: dotyczy to sytuacji przed urodzeniem się dziecka, a także w stosunku do dziecka, które urodziło się nieżywe. W przypadku urodzenia nieżywego dziecka, matka dziecka może dochodzić przysługujących jej roszczeń majątkowych związanych z ojcostwem bez jednoczesnego dochodzenia ustalenia ojcostwa.

Czy jest termin na ustalenie ojcostwa?

Ogólnie nie ma czegoś takiego jak ściśle określony termin, są raczej ramy czasowe i one wpływają na to, kto może wnieść taką sprawę. Wniesienie takie sprawy jak wspomniano wcześniej jest ograniczone dla rodziców dziecka tj. matka czy ojciec mogą wystąpić z takim wnioskiem, ale tylko do czasu uzyskania przez dziecko 18 lat. W przypadku samego dziecka czy prokuratora nie ma terminu na wniesienie powództwa o ustalenie ojcostwa. Oznacza to, że gdy dziecko osiągnie pełnoletniość to może samodzielnie założyć taką sprawę.

Jest jeszcze sytuacja, kiedy dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletniości, a matka oraz domniemany ojciec mogą wnieść sprawę do sądu o ustalenie ojcostwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletniość. Natomiast w przypadku śmierci dziecka, które wniosło sprawę do sądu o ustalenia ojcostwa w jego imieniu mogą dochodzić jego zstępni.

Podsumowując wniesienie sprawy o sądowe ustalenie ojcostwa nie jest bardzo trudnym postępowaniem, ale może nieść ze sobą bardzo duże obciążenie emocjonalne, co może wpływać bardzo, stresogennie. Do przemyślenia pozostaje kwestia czy samemu wniesie się pozew o ustalenie ojcostwa czy też zleci się taką sprawę adwokatowi czy radcy prawnemu, który wesprze nas w czasie trwania sprawy.

Należy zastrzec, że powyższe kwestie wymagają zawsze dostosowania do aktualnego stanu faktycznego oraz zbadania przepisów właściwych dla danej sprawy, stąd powyższy artykuł nie ma charakteru porady prawnej i nie może być traktowany jako wiążący przy analizie prawnej, a jedynej jako przybliżający dane zagadnienie.