Polskie prawo spadkowe przewiduje mechanizm ochrony najbliższych krewnych spadkodawcy przed całkowitym pominięciem w testamencie. Kluczową instytucją w tym zakresie jest zachowek, który zapewnia uprawnionym osobom możliwość dochodzenia określonej części spadku, nawet jeśli spadkodawca postanowił inaczej. W niniejszym artykule wyjaśniamy, komu przysługuje prawo do zachowku, komu ono nie przysługuje oraz jak skutecznie dochodzić swoich roszczeń.
Jeśli poszukujesz profesjonalnej pomocy w zakresie prawa do zachowku, nasza kancelaria prawna oferuje kompleksowe wsparcie w dochodzeniu roszczeń, negocjacjach oraz prowadzeniu spraw sądowych.
Czym jest zachowek?
Zachowek to roszczenie pieniężne przysługujące najbliższym członkom rodziny spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniejszą część spadku, niż im się ustawowo należy. Nie jest to prawo do rzeczy wchodzących w skład spadku, lecz roszczenie o zapłatę odpowiedniej kwoty przez spadkobierców lub osoby, które uzyskały określone składniki majątku w drodze darowizn.
Podstawę prawną zachowku stanowi Kodeks cywilny, a konkretnie przepisy art. 991 i następne.
Komu przysługuje prawo do zachowku?
Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, prawo do zachowku przysługuje:
- Zstępnym spadkodawcy (dzieciom, wnukom, prawnukom),
- Małżonkowi spadkodawcy,
- Rodzicom spadkodawcy, jeśli byliby powołani do spadku na mocy ustawy.
Uprawnienie do zachowku dotyczy osób, które dziedziczyłyby po spadkodawcy na mocy ustawy, gdyby nie sporządzono testamentu. Jeśli spadkodawca pominął ich w testamencie lub przekazał większość majątku innym osobom (np. poprzez darowizny), mogą oni dochodzić swoich roszczeń finansowych od spadkobierców testamentowych.
Komu nie przysługuje zachowek?
Nie każda osoba, która byłaby ustawowym spadkobiercą, ma prawo do zachowku. Wyłączenie może wynikać z różnych przesłanek prawnych:
a) Osoby wydziedziczone
Jeżeli spadkodawca wyraźnie wskazał w testamencie, że wydziedzicza określoną osobę, oznacza to pozbawienie jej prawa do zachowku. Aby wydziedziczenie było skuteczne, musi spełniać przesłanki określone w art. 1008 Kodeksu cywilnego, np. gdy uprawniony:
- Postępował rażąco wbrew zasadom współżycia społecznego,
- Dopuścił się przestępstwa przeciwko spadkodawcy lub jego najbliższym,
- Uporczywie nie dopełniał obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy.
b) Osoby uznane za niegodne dziedziczenia
Jeżeli sąd uzna daną osobę za niegodną dziedziczenia (np. z powodu popełnienia przestępstwa przeciwko spadkodawcy), traci ona prawo do zachowku.
c) Osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub odrzuciły spadek
Jeżeli spadkobierca zawarł ze spadkodawcą umowę o zrzeczenie się dziedziczenia (art. 1048 Kodeksu cywilnego) lub odrzucił spadek po śmierci spadkodawcy, traci również prawo do zachowku.
Wysokość zachowku
Kwota zachowku zależy od udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym:
- Połowa wartości udziału spadkowego – jeśli osoba uprawniona jest pełnoletnia i zdolna do pracy,
- Dwie trzecie wartości udziału spadkowego – jeśli osoba uprawniona jest małoletnia lub trwale niezdolna do pracy.
Obliczając prawo do zachowku, bierze się pod uwagę aktywa spadku oraz darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia, o ile podlegają doliczeniu do substratu zachowku.
Jak dochodzić zachowku?
Osoba uprawniona do zachowku może dochodzić swoich praw na drodze polubownej lub sądowej.
a) Wezwanie do zapłaty
Pierwszym krokiem jest skierowanie do spadkobierców wezwania do zapłaty zachowku. W piśmie należy wskazać podstawę prawną oraz wyliczyć należną kwotę. Warto, aby przygotowaniem wezwania zajął się doświadczony prawnik, co zwiększa szanse na skuteczne dochodzenie roszczenia.
b) Pozew o zachowek
Jeżeli spadkobiercy odmawiają wypłaty zachowku, uprawniony może wnieść pozew do sądu właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. W pozwie należy wykazać:
- Pokrewieństwo ze spadkodawcą,
- Wartość spadku i darowizn,
- Obliczenie należnego zachowku.
Sąd rozpatruje sprawę na podstawie zgromadzonych dowodów, a w razie potrzeby powołuje biegłych do wyceny majątku.
Przedawnienie roszczeń o zachowek
Roszczenie o zachowek przedawnia się po 5 latach od ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku, jeśli dziedziczenie następuje na podstawie ustawy. Po tym okresie skuteczne dochodzenie roszczenia jest niemożliwe.
Sprawy o zachowek często wiążą się z skomplikowanymi kwestiami prawnymi, takimi jak właściwe obliczanie należnej kwoty, doliczanie darowizn czy ochrona przez zarzutami wydziedziczenia. Jako kancelaria możemy pomóc w prawidłowym ustaleniu roszczenia, negocjacjach ze spadkobiercami oraz skutecznym dochodzeniu należności przed sądem.
Prawo do zachowku chroni najbliższych spadkodawcy przed niesprawiedliwym pominięciem w testamencie. Uprawnieni mogą dochodzić swoich roszczeń od spadkobierców testamentowych lub beneficjentów darowizn. Dochodzenie zachowku wymaga jednak precyzyjnego wyliczenia roszczenia i skutecznej argumentacji prawnej.