Wszystkie kwestie związane ze sprawami majątkowymi nie muszą być bardzo skomplikowane, ale niosą ze sobą duże obciążenie emocjonalnie, szczególnie jeśli są to sprawy związane z dziedziczenie czy też przekazaniem majątku. Poza sferą emocjonalna mogą pojawić się również kłopoty natury prawnej. Zdarzają się przypadki, że w rodzinie pojawiają się konflikty spowodowane decyzją osoby przekazującej spadek lub osoby zmarłej, które go po sobie zostawiła tzw. spadkodawca. Może pojawić się również inny problem na przykład w postaci tego, że dany spadek jest również obciążony długami, co również często powoduje różnego rodzaju kłopoty. Takie okoliczności mogą spowodować, że osoba nabywające spadek tzw. Spadkobiorca może nie chcieć go przyjąć, a co za tym idzie zrzec się majątku (spadku).

To co pozostaje do zrozumienia przed podjęcie takiego kroku to zrozumienie na czym konkretnie to polega? Jakie formalności trzeba przeprowadzić? Czy jest wogóle taka możliwość?

Czym jest spadek?

Na samym początku należy przypomnieć czym jest spadek. Zgodnie z art. 922 Kodeksu Cywilnego spadek określany jest jako:

“§ 1.  Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.

§ 2.  Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

§ 3.  Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.”

Na czym polega zrzeczeniu się spadku?

Zrzeczenie się majątku/ dziedziczenia to nic innego jak odrzucenie przysługującego spadku jeszcze w chwili życia spadkodawcy. Takie zrzeczenie się majątku następuję w wyniku zawarcie umowy ze spadkodawcą.

To, co najistotniejsze to fakt, że zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa w większości przypadków polskie prawo zakazuje zawierania umów dotyczących przyszłego spadku. Jednak umowa o zrzeczenie się dziedziczenia stanowi wyjątek. Pozwala na to art. 1048 Kodeksu Cywilnego, który brzmi następująco:

“§ 1. Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

§ 2. Zrzeczenie się dziedziczenia może być ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części.

§ 3. Zrzeczenie się dziedziczenia na korzyść innej osoby uważa się w razie wątpliwości za zrzeczenie się pod warunkiem, że ta osoba będzie dziedziczyć.”

Należy jednak pamiętać, że aby tak zawarta umowa miała moc prawną musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Jeśli nie dochowany tej formy umowy to zgodnie z art. 73 § 2 Kodeksu Cywilnego to “(…) czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej”.

Kto może zrzec się dziedziczenia?

Jak już wcześniej wspomniano umowę zrzeczenia się dziedziczenia może zawrzeć przyszły spadkodawca z osobą bądź osobami należącymi do kręgu jego spadkobierców ustawowych. Zatem osobą zrzekająca się majątku/dziedziczenia może być każda z osób należących do kręgu bez względu na kolejność dziedziczenia. Co za tym idzie, skutkipodpisania takiej umowy zaczynają obowiązywać w chwili śmierci spadkodawcy. W takiej sytuacji osoby objęte taka umową nie są brane pod uwagę przy podzielę spadku, a dokładniej są traktowane jakby nie dożyły momentu otwarcia nabycia spadku (sprawy spadkowej).

Przykładem może byćsytuacja, kiedy ojciec posiada 3 dzieci i jedno z nich jeszcze za życia ojca podpisuje z nim umowę zrzeczenia się spadku. Po śmierci ojca do dziedziczenia po nim majątku uprawnione jest tylko dwoje jego dzieci. Trzecie, które podpisało umowę traktowane jest przez sąd czy notariusza jako osoba zmarła, która nie ma możliwości nabycia spadku.

Poza tym ważną kwestią, na którą należy zwrócić uwagę jest fakt, że w przypadku podpisania umowy zrzeczenia się majątku będzie ona dotyczyła też zstępnych osoby zawierającej taką umowę. Co oznacza, że dzieci osoby zrzekającej się też nie będę mogła nabyć spadku po spadkodawcy zawierającego taką umowę. Dalej należy wskazać, że skutki podpisania takiej umowy dotyczą również zstępnych nie tylko żyjących w momencie podpisania umowy, ale również tych urodzonych już po podpisaniu takiej umowy.

Jednak jak to często bywa przy odpowiednich zapisach w umowie (w akcie notarialnym) mogą ograniczyć skutki zrzeczenia się majątku do konkretnie wskazanych osób.

Czy można cofnąć zrzeczenie się spadku?

Odpowiedź brzmi tak. Pozwala na to zapis zawarty w art. 1050 Kodeksu Cywilnego, który mówi, że “Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.” Oczywiście jak w przypadku umowy zrzeczenia się majątku/dziedziczenia, umowy cofnięcia tego również musi być zawarta w formie aktu notarialnego.

Podsumowując można dokonać cofnięcia się zrzeczenia majątku, ale za życia obydwu stron tj. Spadkodawcy i spadkobiercy.

Zrzeczenie się majątku/dziedziczenia, a odrzucenia spadku – czym się różni?

W praktyce można spotkać się z tym, że przeciętna osoba nie zaznajomiona z prawem pomyli te dwa pojęcia. Zdarza się nawet, że uważa je za tożsame, głównie ze względu na to, że dają ten sam skutek.Jednak są to dwa zupełne odrębne pojęcia.

Najważniejsza różnica jest taka, że jak wcześniej wspomniano zrzeczenia dokonuje się za życia spadkodawcy zaś odrzucenie spadku następuje po jego śmierci. Poza tym do dokonania zrzeczenia się potrzebne są dwie strony – spadkodawca i spadkobierca, a przy odrzuceniu spadu tylko jedna, czyli spadkobierca.

Kolejna różnica wynika z formy rezygnacji ze spadu. Chodzi o to, że w przypadku zrzeczenia się może dokonać tylko osoba z kręgu spadkobierców ustawowych zaś w przypadku odrzucenia spadku również osoby, które są, poza tym kręgiem np. Otrzymały prawo nabycia spadku poprzez wymienienie ich w testamencie spadkodawcy.

Zatem, aby odrzucenia spadku miało moc prawna w odróżnieniu od zrzeczenia się musi nastąpić u notariusza lub w sądzie rejonowym poprzez złożenie stosownego oświadczenia o woli odrzucenia spadku. Takiego odrzucenia, co do zasady trzeba dokonać w terminie 6 miesięcy od dnia, gdy dana osoba dowiedziała się o tym, że została powołana do spadku.

Kiedy warto zrzec się spadku?

Najczęstszym powodem spotykanym w praktyce związanym się z podjęciem takiej decyzji jest uchronienie się przed kłopotliwym czy też problematycznym spadkiem. Możemy tu zaliczyć takie kwestie jak długi spadkodawcy lub inne jego zobowiązania finansowe. Zatem jeśli istnieje ryzyko przejęcia po zmarłym w ramach dziedziczenia majtku po nim wcześniej wspomnianych długów należy się zastanowić czy też w miarę możliwości sprawdzić czy dla osób mających zostać spadkobiercą korzystniejszym wyjściem nie będzie właśnie zrzeczenie się spadku.

Zatem w przypadku trudnych czy skomplikowanych sytuacji majątkowych – spadkowych i rozważania czy w ogóle w przyszłości przyjmować spadek dobrze jest wcześniej zasięgnąć porady od prawnika zajmującego się takimi sprawami, gdyż pomoże on nam zrozumieć jakie są dostępne opcje, co nas czeka, jakie mogą być konsekwencje danego działania oraz może pomóc w przejściu takiego procesu.